Kamu ihale hukuku, kamu hizmetlerinin en verimli ve etkin şekilde sunulmasını sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir hukuk dalıdır. Devlet veya kamu tüzel kişileri, kamu hizmetlerini doğrudan kendileri yerine getirebileceği gibi, belirli usuller çerçevesinde özel sektör aracılığıyla da gerçekleştirebilir. Bu noktada kamu ihale hukuku, kamu kaynaklarının etkin kullanımını sağlamak, rekabeti teşvik etmek ve şeffaflığı garanti altına almak amacıyla düzenlenmiştir. Bu makalede, kamu ihale hukukunun temel ilkeleri, ihale usulleri ve uygulama esasları ele alınacaktır.
Kamu Hizmetinin Satın Alınması ve İhale Usulleri
Kamu hizmetlerinin satın alınmasındaki temel süreçler şu üç aşamadan oluşur:
İhtiyacın tespit edilmesi: Kamu kurumlarının belirli bir hizmet veya mal alımına ihtiyaç duyması.
İhale sürecinin yürütülmesi: Tekliflerin toplanarak yüklenici seçilmesi.
Sözleşmenin yürütülmesi: Seçilen yüklenici ile sözleşmenin imzalanması ve hizmetin sunulması.
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 18. maddesine göre, kamu ihalelerinde uygulanacak temel ihale usulleri şunlardır:
Açık ihale usulü
Belli istekliler arasında ihale usulü
Pazarlık usulü
4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22. maddesinde düzenlenen “doğrudan temin’’ ve 23. maddesinde düzenlenen “tasarım yarışmaları’’ ise birer ihale usulü değildir. Ayrıca Kanun’un 48. ile 52. maddeleri arası düzenlenen danışmanlık hizmeti alımları da ayrı bir ihale usulü olmayıp, belli istekliler arasında ihale usulünün bir tür farklı halini oluşturmaktadır.
İhale Usullerinin Açıklanması
1. Açık İhale Usulü:Açık ihale, en fazla rekabetin sağlandığı ihale türüdür. Bu usulde, yeterlilik kriterlerini sağlayan herkes ihaleye teklif verebilir. Şeffaflık ilkesinin en fazla uygulama alanı bulduğu yöntemdir.
2. Belli İstekliler Arasında İhale Usulü:Bu ihale usulü iki aşamalıdır. İlk aşamada adayların mali, teknik ve personel yeterlilikleri değerlendirilir. Ön yeterliliği geçen firmalar ikinci aşamada tekliflerini sunar. Genellikle büyük ölçekli ve teknik yeterlilik gerektiren projelerde tercih edilir.
3. Pazarlık Usulü:Pazarlık usulü, rekabetten çok kamu hizmetinin kesintisiz yürütülmesini sağlamaya yönelik bir yöntemdir. Kamu hizmetinin sürekliliğini gerektiren acil durumlarda bu usule başvurulabilir.
Ayrıca, Kamu İhale Kanunu ile Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair 5812 sayılı Kanun ile mevzuata eklenen, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun Ek 2. maddesinde yer alan "çerçeve anlaşmalar", Ek 4. maddesinde yer alan "dinamik alım sistemi", Ek 5 . maddesinde yer alan "elektronik eksiltme" ayrı bir ihale usulü olmayıp, açık ihale, belli istekliler arasında ihale veya pazarlık usullerinde birinin uygulandığı alım şekilleridir.
Kamu İhale Hukukunun Temel İlkeleri
Kamu ihale süreçlerinde temel alınan ilkeler şunlardır:
1. Şeffaflık İlkesi:İhale sürecinin önceden belirlenmiş kurallara göre yürütülmesi, tüm sürecin isteklilere ve kamuoyuna açık olması gerekliliğini ifade eder. Elektronik ihale sistemleri de bu ilkenin uygulanmasına katkı sağlar.
Danıştay içtihadında “… temel ihale ilkelerinden olan açıklık ve saydamlık ilkeleri gereği ihale konusunun ve yüklenicinin sorumluluklarının ihale şartnamelerinde belirli şekilde yer alması gerekmektedir. … yüklenicinin idare tarafından belirlenen araç adetleri ve zaman tarifelerine göre çalışacağı, hatların değişimi ya da hatların çoğaltılmasının ve azaltılmasının idarenin yetkisinde bulunduğu belirtilmiş olup, hangi hatlarda veya güzergahlarda kaç araçla çalışılacağının tespiti hususunun ihale sonrasına bırakılması da açıklık ilkesine aykırıdır” şeklinde saydamlık ilkesi somutlaştırılmıştır. (Danıştay 13.D, 06.04.2010, E. 2009/7074, K. 2010/2940)
2. Eşitlik İlkesi:İhaleye katılan isteklilerin hiçbir ayrım gözetmeksizin eşit muameleye tabi tutulması zorunludur. Tekliflerin değerlendirilmesi sürecinde nesnel kriterler kullanılmalıdır. İdare, eşit muamele ilkesine uygun olarak tekliflerin sunulması, tekliflerin alınması, açılması ve tekliflerin değerlendirilmesi aşamalarında katılımcılar arasında eşitliği sağlamakla yükümlüdür. İhalenin aday veya isteklilere eşit muamele ile yapılması, hem bir anayasa kuralıdır, hem de rekabet ilkesinin bir gereğidir.
3. Rekabet İlkesi: Kamu ihalelerinde en iyi teklifin alınabilmesi için mümkün olduğunca çok isteklinin ihaleye katılması sağlanmalıdır. İdarenin, rekabeti engelleyici uygulamalardan kaçınması gerekir.Kamu ihalelerinde en avantajlı teklifin alınması, ihalenin hukuka uygun olarak ilgililere duyurulması ve ihaleye katılımın artırılmasıyla rekabet şartı yerine getirilebilir. İhale dokümanının net olarak anlaşılır biçimde hazırlanması ve tereddüde yer bırakmaması gerekir.
Kamu ihale hukuku, kamu kaynaklarının verimli, adil ve şeffaf bir şekilde kullanılmasını sağlamak amacıyla düzenlenmiş bir hukuk dalıdır. Kamu hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülebilmesi için rekabet ve şeffaflık ilkelerinin gözetilmesi büyük önem taşımaktadır. Kamu ihalelerinin hukuka uygun ve etkin yürütülmesi, hem kamu yararını hem de özel sektörün kamu projelerine katılımını güvence altına alır. Bu bağlamda, ihale usullerinin doğru uygulanması, kamu yönetiminin güvenilirliğini artıran en önemli unsurlardan biridir.
Faydalı olması dileğiyle….
Av.Arb.Aslıhan GÜRBÜZ SEVİM
Şubat 2025
Yararlanılan Kaynaklar
Comentários